Het koninkrijk van Tsubasa
De Japanse manga die generaties voetballers inspireerde
In de wereld van manga en anime is er één personage dat een culturele hoeksteen vormt, niet alleen in Japan maar over de hele wereld. Eén entiteit die een natie beïnvloedde, die de dromen van jong en oud inspireerde, en die bijdroeg aan een allesverslindende passie waar wereldwijd de vruchten van worden geplukt. Tsubasa Ozora is zijn naam, het geesteskind van Yōichi Takahashi, en het voetbalveld is zijn koninkrijk.
Ik was zeventien jaar oud toen ik Captain Tsubasa voor het eerst las. Voor mijn studie Trade Management Asia volgde ik Japanse lessen en de docent raadde de klas aan om vooral veel Japanse literatuur te lezen. Kranten, romans, dichtbundels, maar ook manga. ‘Leer de verschillen herkennen,’ zo zei ze. ‘En voel de subtiliteiten die bij de Japanse taal horen.’ Ik liet me dat geen twee keer zeggen en struinde Japanse winkeltjes af, op zoek naar die verscheidenheid en subtiliteit – op zoek naar vallende sakura-bladeren en het einde van het leven van een samoerai, maar ook de belofte van nieuw leven, want een bloeiend sakura-blad is de maarschalk van de lente. Ik eindigde uiteindelijk bij Captain Tsubasa.
Captain Tsubasa is een Japanse manga en anime over een jongetje, Tsubasa Ozora, die ervan droomt om de beste speler ter wereld te worden en het Wk voetbal met Japan te winnen. Wereldwijd zijn er meer dan 90 miljoen exemplaren van de manga verkocht en de serie was op vrijwel alle continenten op de buis. Geen ander fictief personage heeft zoveel invloed op de tijdgeest gehad en de voetbalwereld gevormd zoals Tsubasa.
Hij is een aanvallende middenvelder – een nummer tien pur sang – en ongenaakbaar in de letterlijke betekenis van het woord. In zijn hele spelerscarrière, van de basisschool tot het allerhoogste podium, verliest hij slechts één wedstrijd. Zijn eerste balcontact is als eenjarige, nauwelijks in staat een behoorlijke stap te zetten, maar altijd in de weer met een bal. Op een dag wordt hij door zijn bal op typische manga-wijze gered van een gewisse dood bij een botsing met een vrachtwagen. De bal dient als een buffer die hem beschermt tegen de impact van de vrachtwagen en de grond, een talisman die ervoor zorgt dat hij zonder kleerscheuren het ongeluk overleeft. Het bezegelt zijn lot.
Voorbestemd, schreef ik over Ruud Krol, maar vóór Krol, was er Tsubasa. Een van Japanse grootste voetbalhelden, een jongetje dat jou kan zijn maar ook mij, een samensmelting van hoop, dromen en inkt die op papier tot leven kwam, en sociale hiërarchie en rivaliteit oversteeg.
De bijna bovennatuurlijk getalenteerde jonge voetballer die naarmate de manga vordert schittert op school, vervolgens in de Braziliaanse competitie furore maakt en uiteindelijk voor het ‘beste team van de wereld’ uitkomt – spoiler alert, in de manga is dat dus FC Barcelona – etst voor het eerst in 1981 een plekje in menig voetbalhart en verschijnt tot 2012 – met tussenpozen – wekelijks in het tijdschrift Weekly Shonen Jump. Later volgde er nog een anime, een computerspel, een boekentrilogie en een fiks aantal op zichzelf staande publicaties. Ongeëvenaard.
De manga werd gekenmerkt door dynamische voetbalbewegingen, zowel van Tsubasa als zijn teamgenoten en rivalen. Vaardigheden en fysieke prestaties die onnatuurlijk en onwaarschijnlijk zijn, voortgekomen uit vechtsporten met bijbehorende afschrikwekkende namen zoals de ‘kamisori shūto’ (‘razor shot’), ‘tiger tackle’, ‘running falcon shot’ en de ‘han dou shuu soku jin hou’ (‘the quick-firing gun with a reactive kick’, ofwel ‘rebound speed kick cannon shot’). Bewegingen en acties die de elasticiteit van de verbeelding oprekken, al hield dat een aantal J-leaguespelers een paar jaar geleden niet tegen om de acties te imiteren. Met succes overigens, zoals je hieronder kan zien.
In een land waarin honkbal soeverein heerste en de meeste populariteit genoot, was de manga van Takahashi een introductie in de wereld van voetbal. De serie katapulteerde een ogenschijnlijk uitheemse sport naar de harten van de Japanners en leidde tot een revolutie die generaties lang bleef doordringen. Ik leerde er onder meer kanji en hiragana door begrijpen; het Japanse volk leerde er voetbal mee doorgronden en bezweren.
‘In my third year of high school, I saw the [1978] FIFA World Cup in Argentina on television and discovered the excitement of the sport. My curiosity piqued, I did some research into soccer. I learned that in Europe, soccer was far more popular than baseball, and the number of soccer players was much greater. Soccer was the world's number one sport, I realized.
Baseball was actually among the subjects I dealt with when I first started writing manga, but there were tons of baseball manga out there at the time. So I thought I might as well go with soccer, a mostly unexplored sport.’
‘When the series had just started, even ‘World Cup’ was an unfamiliar term. So I had to go around explaining in Captain Tsubasa that the World Cup is such and such an event, that it's the world's greatest tournament, held every four years.’
Yōichi Takahashi
Toen het eerste hoofdstuk van Captain Tsubasa in 1981 werd geprint, bestond er in Japan nog geen echte voetbalcompetitie. De ‘Nihon Sakkā Rīgu’ (Japanese Soccer League), opgericht in 1965, was een nationale competitie voor amateurclubs, maar van een professionele competitie was geen sprake, de huidige J1 League nog niet eens een gedachte in de hoofden van de Japanners. Voetbal an sich was niet meer dan een vluchtig herspenspinsel. Tot Tsubasa.
Tsubasa belichaamde de dromen van talloze Japanse kinderen. Zijn reis van de eenvoudige voetbalvelden van Nankatsu naar het internationale podium met het Japanse nationale team inspireerde het volk om voetbal te omarmen. Het idee dat ook zij met onwankelbare vastberadenheid van lokale onbekendheid naar mondiale roem zouden kunnen stijgen, werd een tastbare realiteit. Een symbool van de ambitie van elk Japans kind dat droomt van voetbalglorie.
In de buitenwijken van Japan stroomden kinderen massaal naar plaatselijke clubs en scholen, hun enthousiasme aangewakkerd door de avonturen van Tsubasa en zijn vrienden. De toestroom van jong talent, in navolging van de zoektocht naar hun fictieve helden, legde de basis voor een robuuste voetbalcultuur in Japan. Het ging niet alleen om het trappen van een bal; het ging over het weven van dromen op het veld.
Voor Tsubasa had voetbal weinig fans, ondanks kleine successen in de jaren 60 en 70. De voetbalvelden waren van slechte kwaliteit en het nationale elftal kon niet tippen aan andere Aziatische grootmachten. Maar de herontdekte interesse voor de sport deed de Japanse voetbalbond (JFA) inzien dat het spel in het land naar een hoger niveau kon, dat er fans te werven waren, spelers te scouten. In 1981 maakte het Japanse volk kennis met Tsubasa, in 1992 werd de professionele voetbalcompetitie J1 League opgericht en in 2002 hostte Japan samen met Zuid-Korea het Wk voetbal.
Japan versloeg tijdens dat Wk in de groepsfase geheel onverwacht in een sportieve heropvoering van de Russisch-Japanse oorlog Rusland en Tunesië en bereikte de knockouts. In slecht twintig jaar ging het Japanse nationale elftal van een vrijwel onbestaande status tot een mondiale concurrent. Van Tsubasa in 1981 tot een Wk in 2002.
Het was overigens het Japanse damesvoetbalteam dat Japan zijn eerste Wk-titel bezorgde in 2011, toen Japan de FIFA Women’s World Cup won onder leiding van Homare Sawa, een aanvallende middenvelder in Tsubasa-stijl die met creatieve passes en afstandsschoten tegenstanders het bos in stuurde en Tsubasa's rugnummer droeg. Ter ere van Sawa en dit elftal bracht Takahashi een mangaserie over damesvoetbal uit genaamd ‘Soccer Shojo Kaede’.
Voormalig Japanse profvoetballer Hidetoshi Nakata – speelde bij AS Roma en representeerde Japan op het WK in 1998, 2002 en 2006 – verklaarde dat Tsubasa de reden was dat hij koos voor voetbal toen hij klein was in plaats van honkbal.
‘When I first started playing football, baseball was a more popular sport, but there was a manga cartoon about football that was really well known at that time. I read it and got inspired to play football.’
Hidetoshi Nakata
Niet alleen Nakata was geïnspireerd door Tsubasa. Gneraties voetballers groeiden op met de avonturen van Tsubasa, in Japan, buiten Japan, wereldwijd, overal. Spelers als Julian Draxler en Abel Hernandéz kopieerden zijn voetbaltechniek, André-Pierre Gignac uitte op Instagram zijn voorliefde, Alessandro del Piero was groot fan, James Rodríguez volgde de anime op televisie, Fernando Torres besloot profvoetballer te worden omdat hij op Tsubasa wilde lijken, Alejandro Garnacho heeft een tatoeage van Tsubasa op zijn been, Lucas Podolski speelde met scheenbeschermers met de beeltenis van Kojiro Hyuga – de rivaal en later vriend van Tsubasa – en ook Thierry Henry en Gennaro Gattuso groeiden op met Tsubasa.
‘I remember when I was a kid, we couldn’t find the signal really well on TV, but everyone in school was talking about this cartoon about football, from Japan.[…] I started playing football because of this.’
Fernando Torres
‘I learned the importance of having a dream while playing soccer from Captain Tsubasa. Thanks to Captain Tsubasa, I became a soccer player.’
Thierry Henry
‘I loved it when I was a kid, I was especially a fan of Ryo Ishizaki.’
Gennaro Gattuso
En die invloed werkte twee kanten op. In de Tsubasa-anime Inazuma Eleven heet een van de personages Hidetoshi Nakata. En Alessandro Delphi, de sterspeler en aanvaller van Juventus in de manga – bijnaam Panelli – is natuurlijk de fictieve versie van Alessandro del Piero. Net zoals hoe Adieu, de Franse spits van Arsenal, gebaseerd is op Thierry Henry, en Zinedine Zidane zijn gelijke vindt in Zedane. Rivaul is Rivaldo, Luikal is Kluivert, Josep Grandios is Guardiola, Luis Fago is uiteraard Figo, de Nederlandse keeper Vaalen Voort is gebaseerd op Edwin van der Sar, Davi is Edgar Davids – inclusief bril – en ga zo maar door. De lijst is eindeloos.
Voor zover de opmars van voetbal in Japan en de culturele impact buiten de grenzen een keerzijde kan hebben, was er toch ook een minieme schaduwkant. In navolging van de op een door Maradona-geïnspireerde aanvallende positie spelende Tsubasa werd Japan namelijk een natie van middenvelders.
Natuurlijk zijn er uitzonderingen, zoals verdedigers Takehiro Tomiyasu, Yukinari Sugawara en Hiroki Ito en spits Ayase Ueda. Maar Japanse topspelers als Daichi Kamada, Kaoru Mitoma, Takumi Minamino, Takefusa Kubo, Wataru Endo, Ritsu Doan en Reo Hatate zijn stuk voor stuk middenvelders. Gereïncarneerde Tsubasa's. Zelfs Maya Yoshida, misschien wel de meest succesvolle Japanse verdediger ooit – hij bracht Southampton in vervoering en zegende ook de Nederlandse velden met zijn aanwezigheid bij VVV Venlo – was van origine een middenvelder.
Maar als dat het enige ‘minpunt’ is, valt er voor de Japanners weinig te klagen. Dat doen ze dan ook niet. Het land is zich zeer bewust van de invloed en impact die Tsubasa en alle andere voetbalhelden die in zijn voetsporen traden hadden en hebben op de voetbalcultuur van de rijzende zon. Die dankbaarheid uiten ze dan ook graag in de tenues van het nationale elftal. Zo is er een ‘Adidas Captain Tsubasa Japan shirt’, gebaseerd op het Wk-shirt van de Japanners in 2018, waarop beelden van de manga embed zijn in het rugnummer ‘10’. En is het shirt waarmee Japan vorig jaar winter in Qatar hoge ogen gooide een knipoog naar Blue Lock en Giant Killing, twee populaire manga's en anime over voetbal.
Meer dan veertig jaar na de eerste uitgave van Tsubasa is zijn erfenis nog steeds springlevend. Middenvelder, aanvaller, verdediger of keeper. Het doet er eigenlijk ook niet toe. Uiteindelijk zijn we allemaal Tsubasa, ieder op onze eigen manier. Hoop, dromen en inkt, en het voetbalveld ons koninkrijk.
Doorkronkelen is een gratis wekelijkse nieuwsbrief die in stand wordt gehouden door lezers. Sommige lezers betalen omdat mijn gekronkel ze blij maakt. Word je hier ook blij van, overweeg dan om een betaald abonnement te nemen of via Bunq.me een (kleine) donatie te doen. Cheers!
Extraatje! Ook Louis van Gaal maakt z'n opwachting in de manga. Trainer Erick van Saal van Barcelona is namelijk op hem gebaseerd. The famous commander. In de manga en anime is hij een bekende coach die zeer bekwaam is, over grote analytische en tactische vaardigheden beschikt, maar ook buitengewoon eigenwijs is en graag woordspelingen maakt.
Verder lezen:
Volendam toont zich vooral een dorp dat de neiging heeft zo veel mogelijk ongenoegen te etaleren
Toen ik een paar maanden geleden inschakelde voor de eerste aflevering van docusoap Volendam: Een dorp in de Eredivisie, was ik niet meteen gegrepen. Fascinerend clubje hoor, dat FC Volendam, met veel aanstekelijke zeikerds in het umfeld, maar was dit niet gewoon de zoveelste poging om een slaatje te slaan uit de populariteit van voetbaldocumentaires?
Philipp Lahm: ‘The 2006 World Cup changed Germany. That’s what a great event can do’
Euro 2024 tournament director on his ambitions for next summer, football’s money problem and why Germany’s men’s team fell away
In pak achter de pc: hoe Football Manager in vele levens voetbalsucces bracht
In november kwam de nieuwste versie uit van Football Manager, waarin je een voetbalclub traint en leidt. Om het spel is een ware cult ontstaan. Maar die populariteit heeft ook een keerzijde, ziet kampioenenmaker Mark Lievisse Adriaanse.
Wat een mooi artikel. Leuk om te lezen hoeveel voetballers geïnspireerd zijn door Captain Tsubasa. Ik vind het altijd interessant om over de impact van manga te lezen. Slam Dunk vind ik ook een mooi voorbeeld voor basketbal.
Very nice !!!