De piraten van Hamburg

Over de anarchisten van St. Pauli en de erfenis van de voetbalclub

Heerlijke illustratie gemaakt door de onvolprezen Denise Wijker

In het hart van bruisend Hamburg, waar de rivier Elbe geschiedenis en cultuur verweeft met hedendaags kapitalisme en commercie, ligt een veilige haven voor hen die voetbal niet alleen als spel zien, maar ook als middel om de rigide normen en structuren van de samenleving uit te dagen. Een voetbalclub die de grenzen van de sport heeft overstegen. Die een embleem is geworden van sociaal bewustzijn en een baken van anarcho-socialisme ofwel sociaal-anarchisme¹. Een voetbalclub stevig geworteld in de waarden van de arbeidersklasse die anti-establishment idealen en diversiteit omarmt. Een platform voor sociaal activisme. De kleinere voetbalclub van Hamburg.

Fußball-Club St Pauli von 1910 e.V.

FC St. Pauli.

St. Pauli-Vorstadt

In de zeventiende eeuw net buiten Hamburg liet het stadsbestuur van de Duitse stad rond 1620 een heuvel aanleggen, een verdedigingspunt vanwaar de artillerie vrij kon schieten. Bebouwing was op de heuvel niet toegestaan, maar al snel trok industrie die zich niet binnen de stadsmuren van Hamburg mocht vestigen – omdat ze te groot of te lawaaierig of te smerig waren – naar de heuvel. Onder meer de touwsnijders, ofwel ‘reepers’, namen hun intrek op de defensieve heuvel. En waar bedrijvigheid is, volgen mensen.

Aan het begin van de 17e eeuw ontwikkelde zich op de heuvel een buitenwijkje, ‘Hamburger Berg’. Het stadsbestuur trachtte de groei van het buurtje te beteugelen, maar dat bleek onbegonnen werk. Uiteindelijk ging het bestuur overstag. Om nog enigszins de controle te houden, verhuisde het bestuur onder meer pestziekenhuizen naar Hamburger Berg.

Het wijkje kreeg in 1830 een nieuwe naam: St. Pauli-Vorstadt, het voorstadje van Sint Paulus, vernoemd naar de kerk die nog steeds in de buurt staat. Vooral zeelieden en matrozen – piraten! – trokken naar Sankt Pauli voor vermaak tijdens hun verblijf in Hamburg. Het was een rosse buurt, vol leute en lust, een soort Germaans Sodom en Gomorra. Ruige zeebonken en varensgasten vertierden op de Reeperbahn – de ‘zondige mijl’ – waar ze theaters en komediecafés en dranklokalen en dames van lichte zeden bezochten.

Hamburger Berg ging van wijk van afvalligen en voorstadje van een heilige naar een toevluchtsoord voor progressief denken en sociaal activisme. De buurt ontpopte zich tot een bruisende smeltkroes van culturen vol havenarbeiders en kunstenaars, gedreven door een verlangen naar sociale rechtvaardigheid en gelijkheid. Drie eeuwen later struinen wij nog steeds door dezelfde Reeperbahn waar vroeger de touwsnijders huisden en ademt de buurt rebellie en tegendraadsheid.

Bijeengeraapt zooitje

De voetbalclub St. Pauli werd officieus opgericht in 1899 door een groep lokale arbeiders. Deze pioniers hadden een passie voor voetbal en wilden een club creëren die de geest van hun gemeenschap weerspiegelde: strijdlustig, sociaal betrokken en altijd bereid om tegen de gevestigde orde in te gaan. De eerste wedstrijd werd pas in 1907 gespeeld, tegen een team samengesteld uit jongens van de plaatselijke zwemclub. Het was een bijeengeraapt zooitje, van beide kanten, maar misschien was dat ook wel de kracht van de match.

Op 15 mei 1910 kreeg St. Pauli officieel gestalte. Onder de naam St. Pauli TV speelde de club in de Kreisliga Groß-Hamburg, een van de aller-aller-allerlaagste divisies van de Duitse voetbalpiramide, tot 1924 toen een aparte ploeg zich afscheidde en doorging als St. Pauli. De vroege geschiedenis van de club werd gekenmerkt door financiële strubbelingen en een gebrek aan succes op het veld.

Bovendien werd St. Pauli in het prille begin gezien als burgerlijk en rechts. Sankt Pauli had een geschiedenis van barre leef- en werkomstandigheden en politieke onrust, en de club was daar geen goede representatie van. Pas in de jaren zeventig werd de club echt een embleem van de gemeenschap en kwam ook het rauwe, linkse karakter van de buurt tot uiting bij St. Pauli.

Kultclub

De jaren tachtig waren een keerpunt voor St. Pauli. Terwijl neo-nazis en hooligans de Duitse voetbalclubs in hun greep hadden en voetbalstadions gebruikten om hun propaganda te verspreiden, begon bij St. Pauli de transformatie van standaard lokale club, naar ‘kultclub’. Er ontstond een alternatieve supporterscultuur, opgebouwd rond linkse politiek, sociaal activisme en de groeiende punkbeweging in de wijk. De club verloor de burgerlijke, rechtse identiteit van de vooroorlogse jaren en werd steeds meer gezien als een underdog en vertegenwoordiger van de wijk.